Рухани жаңғыру – Торғайдың киелі жерлеріне 

нұрын шашты

«Жангелдин ауданының ішкі саясат бөлімі» ММ-нің мемлекеттік әлеуметтік тапсыры бойынша, «Жалын» Жангелдин аудандық жастар ұйымы» қоғамдық бірлестігінің ұйымдастыруымен, «Торғайым алтын бесік тербетілген» атты жобасы шеңберінде, аудан жастарының Торғайдың киелі жерлері мен қасиетті нысандарына экспедициялық саяхаты

Туған жер деген кезде әрбір азаматтың, әрбір адамның жүрегінде тулаған шабыт пен сезім ұялайтыны анық. Себебі, адам өзінің туған жерінің төлі. Сол даланың, сол жердің, сол мекеннің перзенті. Туған жерге деген сезім мен махабаттың өлшемі шексіз. Осы бір ерекше шексіз сезімді әрбір азамат пен жастардың бойына етене сіңіріп, қандарына дарытып, осы сөздің ұғымын кең мағынасында түсіндіру. Сондықтан, ауданның киелі орындарының картасына енгізілген нысандарды тереңдете білу, жас ұрпақтың бойына сүйіспеншілік, патриоттық сезімді қалыптастырады. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасының «Туған жер» кіші бағдарламасы аясында «Жангелдин ауданының ішкі саясат бөлімі» ММ-нің мемлекеттік әлеуметтік тапсырысы бойынша, «Жалын» Жангелдин аудандық жастар ұйымы» қоғамдық бірлестігінің ұйымдастыруымен «Торғайым алтын бесік тербетілген» атты жобасы шеңберінде жастар экспедициясы қазан айының аяғында Торғайдың киелі орындарына өз саяхатын бастады. Құрамында мұражай, мәдениет саласының қызметкерлері бар экспедиция аудан орталығынан таң алдында жолға шықты. Қабырға өзенінің арнасын асып, бір топ жастар киелі жерлерді А.Байтұрсынұлы атындағы (бұрынғы Қарасу) ауылына жол тартты.  Бұл маңда ұлтымыздың көсемі Ахмет Байтұрсынұлының дүниеге келген үйі бар. Күннің нұры Ахаңның туған үйіне сәулесін жарқырай шашып, ақ таңмен бізді шырайлы қарсы алды. (бұған өз алдына бөлек материал дайындауды жөн санаймын. – авт.) 

А.Байтұрсынұлының дүниеге келген үйі

Сол жерде Байтұрсынұлының туыстары жерленген, сол беткейге қарама-қарсы ақынның жары Бәдрисафаға арналған мемориальдық ескерткіш тұр, алайда нақты қай жерге жерленгені әлі күнге дейін белгісіз дейді. Бұл жерде ауыл ақсақалдары және зиялы қауым өкілдерімен кездесіп, Ахаңның тікелей ұрпағы Жақсымбеков Әбсалық қария алаш көсемінің өмір жолы туралы әңгімесін баяндап берді. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында киелі нысандарды қайта қалпына келтіру жұмыстары барысында А.Байтұрсынұлының туған үйі қайта күрделі жөндеуден өтіп, жан-жағындағы қоршауы кеңейтіліп, ағаш көшеттері отырғызылып, тас төселсе. Ахаңның туыстары жатқан қорымды да қоршауға алу қажет-ақ. Міне, осыған ел азаматтары мен аудан жастары қолдау көрсетсе дейді,- Әбсалық ақсақал.

Қазыбай әулие кесенесі

Ия, расымен «жұмыла көтерген жүк жеңіл»,- демекші бәріміз бір кісідей бірігіп, жұмыс жасасақ, мәдени-тарихи орындарымызды қалпына келтіріп, оның ілгерілеуіне үлес қосқанымыз.

Келесі бағытымыз Аралбай ауылының маңындағы орналасқан киелі орындарының бірі XVII-ші ғасырда құрылған Қитаба қыпшақ Қазыбай әулие кесенесі. Ол шамамен XVII-ші ғасырда өмір сүрген. Қазыбай әулие жол бойында «Баянтанат» жерінде дүниеден өтеді. Қазыбай ауырып, көшін ереуілдетіп, маңайындағы ағайын-туыстарына:

- Менің бір-екі күндік қана ғұмырым қалды. Өлсем мені осы жерге жерлеңдер,- депті.

 Ағайын-туыстары:

- Сіз болсаңыз атыңыз бар адамсыз. Жақын жердегі қорымға қалмақтың (есімі белгісіз) бір әулие ару жерленіпті, деп қарсылық білдіреді.

Сонда Қазыбай әулие:

- Оған қам жемеңдер. Кімнің әулиелігі басым болса, соның атымен аталар,- деген ел аузында аңыз-әңгімелер де бар. Қазір сол орын «Қазыбай қорымы» деп аталып кеткен. Қорым басына ауру жандар келіп түнеп – ауруынан айығады. Қарасан, топалаң тиген малдарды да аластайды. Бүгінгі күні бұл кесенеге көптеген адамдар келіп, әулие жер екендігіне сеніп, басына түнеп дұға бағыштайды дейді,- Қазыбай әулие кесенесінің шырақшысы Аралбай ауылының тұрғыны Мекебаев Серік ағамыз. Экспедицияның белді мүшесі, жол нұсқаушы «Торғайдың мұражайлар кешені» МКК-нің директоры Гүлбану Сәрсекеева кейбір киелі жерлер мен орындар туралы толық мәліметтердің әлі де болса аздығын алға тартты. Жүретін бағытымызға жол сілтеп Торғай жақ бетке қарай саяхатымыз жалғасын тапты. Кезекті нысан жерлестер үшін киелі орын Шұбалаң ауылында Баймырза әулие Теңізбайұлының кесенесі. XIX-ғасырда өмір сүрген әрі батыр, әрі емші ретінде елге даңқы жайылған. Тас жолдың бойында, Қалам-Қарасу ауылының тұсында экспедицияны Тұрмағанбетов Қанат ағамыз бастаған азаматтар қарсы алып, әулиенің кесенесіне жол көрсетіп апарды. Әулие жерленген жалпы қорымға құран бағыштап қол жайдық. Ақышов Балғабай ақсақал Әулие жайында әңгімелерін өрбіте айтып берді.  

– Бұл кісіні батыр дейтініміз, Жоңғар шапқыншылығына қарсы күресті басқарған, Патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы күрескен. Емшілік қасиеті бақилық болғаннан кейін де мұқтаж жандарға шипа болып келеді. Мазардың басына түнегеннен кейін құлантаза айығып оралады деген ел аузында аңыз-әңгімелерде  бар дейді,- Тұрмағанбетов Қанат.

Күн бата экспедиция Торғай жақты бетке алып жүріп кеттік. Сонымен, бір күнге белгіленген «Туған жер» кіші бағдарламасы аясында «Торғайым алтын бесік тербетілген» атты жобасы шеңберінде жалпы 7 нысан қамтылуы тиіс болған. Алайда уақыттың тығыздығы мен нысандар арасындағы жолдардың қиырлығына байланысты киелі орындардың бәрін бір күнде көру мүмкін болмады. Ауа-райы қолайлы болып тұрса туған жердің киелі орындарын аралауға экспедициялық саяхатымыз жалғасын таба жатар. «Жалын» Жангелдин аудандық жастар ұйымы қоғамдық бірлестігінің мүшесі Омаров Жомарт әлеуметтік маңызды жобаларды жүзеге асыруға жастардың қатысуына ықпал ету қажеттілігін атап өтті. Қазір кейбір жастардан сұрасаң, туған жердің киелі жерлері мен орындарын білмей жатады. Мұндай жобалар осындай олқылықтардың орнын толтыруға бағытталған. Негізгі мақсат – аудан жастарын туған жердің тарихи мұрасымен таныстыру, патриоттық сезімдерін оятып бойларына дарыту. Тарихымызды зерделеп, қасиетті орындарды жадымызда сақтап қала аламыз дейді. 

Баймырза әулие Теңізбайұлы кесенесі

Ұйымдастырушылар жастарды автокөлікпен, ыстық тамақпен қамтамасыз етіп, пайдалы экскурсия жүргізуді көздеген. Экспедициялық топ аудан көлемінде киелі нысандар картасына енген тарихи орынның үшеуімен танысып, қалған төрт нысанды кейінге жоспарлап отыр. Еске сала кетсек, Торғайдың киелі жерлері географиясы жобасына 7 нысан кірген болатын. Олар А.Байтұрсынұлының туған үйі, «Татыр шайқасы» белгісі, М.Дулатұлының бейіті, Тілеп Аспантайұлы бейіті, «Албарбөгет» бөгеті, Қазыбай әулие мен Баймырза әулие Теңізбайұлының кесенелері.

"Татыр шайқасы" белгісі

Ия, расымен туған жерге сүйіспеншілік туған тарихыңды тереңнен білуден басталады. Еліміздің әрбір тауы мен өзені, сайы мен қыры – тұнып тұрған тарих. Оған қоса сол өлкеде халқына пана бола білген, еле есінде қалған қаншама біртуар перзенттер бар. Ал, олар жайында жас ұрпақтың білгені абзал. Елбасының «Туған жер» бағдарламасының мәні – осында. Әсіресе, Торғай жерінде тектілердің ізі сайрап жатыр. Олардың әрқайсысына назар бөліп, тұтас елге таныстырып, жас ұрпаққа насихаттау қажет. Мәдени-тарихи орындарымызды қалпына келтіріп, оны әрі қарай қорғап келешек ұрпаққа жеткізу бізге аманат.

P.S. Айта кетсек, бірер күннен кейін «Торғайым алтын бесік тербетілген» атты жобасы шеңберінде жастар экспедициясының саяхатына тұспа-тұс келген «Татыр шайқасы» белгісінің жаңартылып ашылуы салтанаты өтті. Бір топ жастар киелі жерді тамашалап, тарихымен танысып қайтты. Бұл жерде қара халық «Зеңбірікке шоқпармен қарсы шығып», патша үкіметінің әскеріне тойтарыс берген алғашқы ірі шайқас еді. Негізінде, бұл көтерілістің басында Карбоз Қабақұлы, Бек Сарманұлы, Қияқбай Үркімбайұлы, Омар Тынымұлы секілді жергілікті азаматтар тұрды. Осы кісілер ауыл жастарынан жасақ құрған еді,- дейді жергілікті тарихшылар. «Татыр шайқасы» ескерткіші 1916 жылғы ұлт-азаттық күреске қаны төгілген сарбаздар рухына арналған. Өткен тарихты жаңғырту, біздің басты мақсатымыз болуы керек.

Әмірхан АҒЫТАЕВ,

аудандық кітапхананың қызметкері,

«Торғайым алтын бесік тербетілген»

жобасы экспедициясының мүшесі.